Yeni Reel Ekonomi talimatının ilk programının teması “borç”. Monica Pinna Avrupa’dan örnekler kullanarak “sürdürülebilir borç”u inceledi
Yeni Reel Ekonomi talimatının ilk programının teması “borç”. Monica Pinna, Avrupa örneklerine dayanarak “sürdürülebilir borç” konusunu inceledi ve Portekiz, Letonya ve Yunanistan ekonomileri hakkında karşılaştırmalı uzman görüşleri aldı. Konunun uzmanlarına “Devletlerin borç kullanması gerekli midir?”, “Borçlanmak mutlaka kötü bir şey midir?”, “Sürdürülebilir borç ne demektir?” gibi sorular yöneltti.
Mikro ve makro ölçekli ekonomide birçok temel kavram paraleldir. Bir işletme sahibi borç almak isterse alacağı kredi, sahip olduğu varlıklara ve bu parayı nasıl harcadığına bağlı olacaktır. Öte yandan hükümetlerin topladıkları vergiler yeterli olmayınca para bastıklarını veya borçlandıklarını da biliyoruz. Ancak ülkeleri değerlendirmek mümkün değil. Üstelik alınan krediler her zaman para getirecek şekilde harcanmıyor. O halde Devletlerin borcunun sürdürülebilir olup olmadığı nasıl anlaşılır?
Hükümetler tahvil satıyor ve karşılığında faiz ödüyor. Yabancı veya yerli yatırımcılara satın aldıkları tahviller karşılığında belirli bir süre sonunda faiz ödeneceği vaad edilmektedir.
Yatırımcılara ilk yılda tüm faiz ödenmiş olsaydı, borcun GSYH’ye oranı gelecek yıl azalacaktı. Çünkü her ekonominin her yıl belli miktarda büyümesi bekleniyor ve yerli hasıla da bu oranda artacak.
Borç sürdürülebilirliği, hükümetin borçlu olunan borçları ödeyebilmesi anlamına gelir. Bunun için ekonominin büyümesi ve borçlanmanın ancak büyüdükçe yapılması gerekir.
Ekonomi büyümezse ve yurt içi hasıla azalırsa bu, borcun GSYH’ye oranının artacağı anlamına geliyor.
Bu durum yatırımcılar arasında endişeye neden oluyor ve artık devletin tahvil satışı için daha cazip teklifler sunması ve daha fazla faiz ödemesi gerekiyor.
Yani ekonominin yavaşladığı dönemlerde hükümetler daha fazla faiz ödemek zorunda kalıyor.
Borcun yerli hasılaya oranı çok fazla artarsa ve borç ödeme gücü sorgulanmaya başlarsa sürdürülebilir borçluluk artık mümkün olmaz.
Yunanistan’ın borcu istikrarlı bir şekilde arttı çünkü ekonomi yavaşlayıp daralırken bile borç almaya devam ettiler. Daha sonra borçlarını kapatmak için bu kez daha yüksek faizle borç aldılar. Paranın büyük kısmı yabancı yatırımcılara gitti ve ülkeyi terk etti.
Aslında Avrupa’daki pek çok ülke de bu sorunla karşı karşıya kaldı. Bunlardan biri Portekiz.
2011 yılında Portekiz’in kamu borcu GSYİH’nın yüzde 111’i iken şimdi bu oran yüzde 130’a çıktı. Bu oran Portekiz’in AB talebinin iki katından fazla (%60) olmasına rağmen uluslararası algıda bir değişiklik olduğu görülüyor. Yapılan çalışmalar sonucunda yatırımcılarda Portekiz’in borcunun sürdürülebilir hale geleceği algısı oluştu.
Coimbra Üniversitesi ekonomi profesörü Jose Reis’e göre Portekiz’in bundan daha fazlasına ihtiyacı var ve euro kurallarında bazı değişikliklerin yapılması kaçınılmaz:
“Mali ve parasal birlik birçok şeyin aynı çantaya konması anlamına geliyordu. Yapısı çok farklı olmasına rağmen ona aynı şekilde davranıldı. Ama daha kesin bir ayrım yapılmalı ve her şey yerli yerine konulmalıydı. Portekiz için toparlanmanın ve sürdürülebilir bir ekonominin bedeli reformlardan geçiyor. “Eğitim, istihdam, sanayi, yatırım ve gelir dağılımında reform yapılması gerekiyor.”
Nüfusu ve ekonomisi küçük olan Avrupa Birliği ülkelerinden biri olan Letonya, son dönemde karşılaşılan zorluklar nedeniyle uluslararası zorunluluklara başvurmak zorunda kaldı. 2008 yılında Letonya ekonomisi hızla çöktü. Milli hasıla azaldıkça borç da arttı. Krizle sarsılan ülkede 2009 yılında toparlanma planı başlatıldı ve 2012 yılına kadar kemer sıkma tedbirleri uygulandı.
Bu kriz döneminde ihracata odaklanmak Letonya ekonomisini Avrupa’nın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri haline getirdi. Ülke 2014 yılında devalüasyona başvurmadan Avro Bölgesi’ne katıldı. Pek çok ekonomist artık mücadele eden avro bölgesi ekonomilerinin takip etmesi gereken bir örnek olarak Letonya’yı gösteriyor. Peki Letonya bu büyük değişimi nasıl başardı? Letonya Maliye Bakan Yardımcısı Liga Klavina’ya göre kriz yalnızca ihracatın artırılmasıyla aşılmadı:
“Bu, üç alandaki reformların birleşimi sayesinde mümkün oldu: Finans sektöründe bazıları yapısal olmak üzere birçok reform yapıldı. İş ve ihracat dünyasında bile.
İyileşme programının ilk yılı olan 2009’da GSYİH’nın yüzde 8,8’i oranında bir konsolidasyon yaşandı ve bu, ana planın gelir tarafında değil harcama tarafında gerçekleşti.”
Akla gelen ilk soru şu: “Bu iksir diğer AB ekonomilerine de fayda sağlayacak mı?”
Letonya’da olumlu sonuçlar veren bu reçetenin çok daha büyük ekonomilerde benzer sonuçlar vermeyeceği, hatta olumsuz etki yaratabileceği yorumu yapılıyor. Euronews muhabiri Maithreyi Seetharaman bu soruyu düşünce kuruluşu Re-Define’ın CEO’su Sony Kapoor’a yöneltti. Kapoor bir ekonomist ve Avrupa ekonomisi uzmanı:
euronews:
“Portekiz ve Yunanistan bu duruma nasıl girdi, çıkış yolları neler?”
Sony Kapoor:
“Gelişmiş ekonomiler arasında kalan gelişmekte olan ekonomilerdir. Bu, Avrupa’nın geri kalanıyla ilişkilerini ve konumlarını yalnızca borç alarak sürdürdükleri anlamına geliyor. Kriz geldiğinde sanki denizde yüzerken akıntıya kapılmışlar ve ortada kalmışlardı. Herkes hem Yunanistan’ın hem de Portekiz’in ekonomisinin çok güçlü olmadığını gördü. Sürdürülebilir olup olmadıklarını merak etmeye başladık ve bir girdaba girdik.
“Biliyorsunuz çizgi filmlerde uçuruma ulaşan karakter bir süre boşlukta yürümeye devam ediyor ama dibinin boş olduğunu anlayınca ani bir düşüşe başlıyor, aynen böyle.”
euronews:
“Peki bu çizgi film kahramanı nasıl ayağa kalkacak?”
Kapoor:
“Kısa vadeli bir çözüm görünmüyor. Mesela Portekiz’in eğitimde reform yapması gerekiyor ama bu kısa vadede sonuç getirmeyecek. Yunanistan ise tam bir endüstriyel altyapıya sahip değil. Hükümetin bu yöndeki kaynakları bir anda tükendi.
Kısa vadede ancak başkalarının kaynakları kullanılarak çözüm bulunabilir. Ancak bir ülke için bu mümkün değildir çünkü ülke daha da fakirleşir.
“Dolayısıyla şu anda borç alıp almayacaklarını değil, ne kadar borç alacaklarını ve bu parayı nasıl kullanacaklarını konuşabiliriz.”
euronews:
“Letonya’nın ekonomisinin nispeten küçük kaldığını göz önüne alırsak yine de bu tarifin diğer ülkelere de uygulanmasının mümkün olduğunu söyleyebilir miyiz?
Kapoor:
“Birçok nedenden dolayı; HAYIR. Bunlardan biri dediğiniz gibi ekonominin çok küçük olması. İkincisi, servetleri yakın zamanda elde edilmişti. Bu durumda, eğer sadece 10 yıl önce kazanç elde ettiyseniz, diğer köklü Avrupa ekonomilerine göre çok daha esnek olabilir ve daha kolay geri adım atabilirsiniz. “Yunanistan gibi konsolide ekonomilerde bile beklentiler daha yüksek.”
euronews:
“Peki sürdürülebilir borç konusundaki görüşümüzü değiştirmeli miyiz?”
Kapoor:
“Kredinin kendisi ne iyi ne de kötü. Her şey paranın nasıl kullanıldığına bağlı. Günümüzde daha sık kullanılan verimli ve verimsiz kredi terimlerinde olduğu gibi.
Bu önemli bir ayrımdır. Örneğin bir kişiden borç alıp MIT veya Harvard üniversitelerine mi gitmelisiniz? Çoğu durumda cevap “kesinlikle evet”tir. Çünkü bu size olumlu geri dönüşler sağlayacaktır. Ülkeler için de aynı. Eğitiminizi ilerletmek ve daha üretken bireyler yetiştirmek için borç alabilirsiniz. Veya altyapıya yatırım yapmak ve sektörünüzü yeniden ayağa kaldırmak için borç alabilirsiniz. Yani ilk bakışta hoş görünmese de borcunuzu azaltmak veya sürdürülebilir kılmak için borç alın.
euronews:
“Peki riski nasıl ölçebiliriz?
Kapoor:
“Uzun vadeli plan yapabiliyorsanız, borç almak için farklı kaynaklarınız varsa ve uzun vadeli kredi alabiliyorsanız bu sizin için büyük bir artı, biz de İngiltere’de bunu yaşadık.
Üretim için borçlanmalı ve acil durumlar için alternatif planınız olmalıdır. Bu, olası krizlerde ve pazar zorluklarında size çok yardımcı olacaktır.
Kamu sektörü daha verimli yönetilebilir. Borç alıp üretimi artıracak eğitim için kullanabiliriz. Bunu düşük faiz oranlarıyla yapabilir, büyüme potansiyelimizi genişletebiliriz.
“Bu, sadece borç geri ödemesine odaklanmak ve ekonomiyi daraltmak yerine, uzun vadeli getirileri olan çok daha iyi bir politika olacaktır.”